Šta je sindrom hroničnog umora - kontroverzna bolest koja pogađa mali broj ljudi i retko se izleči

Dijagnoza se teško postavlja, a ostaju nejasni i uzroci simptoma. Jako mali broj se izleči

Sindrom hroničnog umora (SHU) ili hronični sindrom zamora je poremećaj koji karakterišu bolovi u mišićima, prolongirana letargija, niska energija, nesanica i apatija. Drugi nazivi za ovaj sindrom su: postviralni sindrom zamora, benigni mijalgički encefalomijelitis, mijalgički encefalomijelitis, sidrom hroničnog zamora i imunološke disfunkcije.

Često je praćen psihosocijalnim problemima poput depresije, anksioznosti, poslovnih teškoća i porodičnih konflikata. U ekstremnim slučajevima dovodi do tzv. "izgaranja". Uzroci ovog stanja su nedovoljno poznati.

SHU simptomi uključuju bolove u mišićima i zglobovima po celom telu, kognitivne smetnje, hroničnu, ponekad veoma tešku mentalnu i fizičku iscrpljenost, te još neke druge karakteristične simptome koji se jave kod dotada zdrave i aktivne osobe. Zamor je čest simptom mnogih bolesti. SHU je multi sistemska bolest, i relativno je retka.

Fibromijalgija - bolest koja češće pogađa žene

Dijagnoza se postavlja na osnovu većeg broja karakteristika, od kojih je najčešća teška mentalna i fizička iscrpljenost koja se pogoršava naporom, a traje najmanje šest meseci.

Svi dijagnostički kriterijumi zahtevaju da simptomi nisu uzrokovani ni jednim drugim medicinskim stanjem. Pacijenti koji boluju od SHU mogu se žaliti i na druge simptome, kao što su mišićna slabost, kognitivna disfunkcija, imunološka preosetljivost, ortostatska netolerancija (poremećaj autonomnog nervnog sistema koji se javlja kad osoba stoji), smetnje varenja, klinička depresija, slab imunološki odgovor, srčane i respiratorne smetnje. Nejasno je da li su ti simptomi uzrokovani pridruženim bolesnim stanjima, ili pak imaju zajednički uzrok sa SHU. Do potpunog ozdravljenja dolazi u samo 5-10 odsto slučajeva. Smatra se da je SHU učestalost u SAD četiri obolela na 1000 odraslih.

Iz nepoznatih razloga SHU se javlja najčešće kod osoba u četrdesetim i pedesetim godinama života, i to češće kod žena nego kod muškaraca. Smatra se da je SHU zastupljenost među decom i adolescentima manja. Rezultati istraživanja o toj temi su protivrečni. Do sad nije bilo medicinskih ispitivanja kojih bi proizašla široko prihvaćena dijagnostička sredstva za SHU.

Kako boli RADIKULOPATIJA

Mada brojna ispitivanja mogu u određenoj meri da pomognu u postavljanju dijagnoze, sama SHU dijagnoza se postavlja isključivanjem svih ostalih dijagnoza, što se temelji pretežno na pacijentovoj istoriji bolesti i kriterijima simptoma. Iako postoje opšta slaganja da je SHU pretnja zdravlju, kvalitetu života i produktivnosti oboleloga, različite grupe lekara, istraživača i boraca za prava pacijenata promovišu različite nomenklature, dijagnostičke kriterijume, hipoteze o uzroku, te lečenju; kao rezultat, postoje brojne protivrečnosti o raznim aspektima ove bolesti.

I sam naziv SHU je kontroverzan, jer, kako veruju laička udruženja i stručnjaci koji se bave ovom bolešću, trivijalizuje ovu bolest, i zato nastoje da promene taj naziv.

Znakovi i simptomi

Početak:

Većina SHU slučajeva počinje iznenada. Obično su praćeni bolesnim stanjem poput gripa; češće se javljaju zimi. Znatan broj slučajeva počinje unutar nekoliko meseci nakon nekog težeg stresa. Jedna australijska prospektivna studija pokazala je da u grupi ispitanika koji su preboleli infekciju viralnim ili neviralnim patogenom postoji jedan podskup onih koji udovoljavaju kriterijima za SHU, te su autori studije zaključili da je "postinfektivni SHU valjan model za istraživanje patofizioloških mehanizama koji uzrokuju SHU". Ipak, ni tačna zastupljenost, niti prave uloge infekcije i stresa u razvoju SHU, još uvek nisu poznate. Dokazani su različiti potencijalni rizični faktori razvoja SHU, no "još uvek nedostaje konačan dokaz koji bi upotrebljiv za lekare".

Ovo su najčešći psihički problemi žena u postmenopauzi

Simptomi

Najčešći dijagnostički kriterijum i SHU definicija koja se korišti za istraživačke i kliničke svrhe objavljena je od strane američkog Centara za kontrolu i prevenciju bolesti (CDC). CDC definicija zahteva da su sledeća dva kriterijuma zadovoljena:

- Nova pojava (a ne celoživotna) neobjašnjivog, perzistentnog telesnog umora nezavisnog od napora, koji se odmorom bitno ne popravlja, te koji uzrokuje znatno smanjenje ranijeg nivoa aktivnosti.

Četiri ili više od sledećih simptoma u trajanju od šest meseci ili duže:

- Oštećeno pamćenje ili koncentracija

- Opšte loše osećanje ("malaksalost") nakon napora, pri čemu fizički ili mentalni napori uzrokuju "ekstremnu, produženu iscrpljenost i loše osećanje":

- San koji ne donosi odmor niti osveženje

- Mišićni bol (mijalgija)

- Bol u više zglobova (artralgija)

- Glavobolja nove vrste ili jačeg intenziteta

- Upale grla, česte ili ponavljajuće

- Bolno osetljivi limfni čvorovi (na vratu ili pod pazuhom)

Kad se simptomi mogu pripisati drugim stanjima i bolestima, dijagnoza SHU se isključuje.

CDC posebno navodi nekoliko bolesti čiji simptomi podsjećaju na SHU: mononukleoza, borelioza (Lumeova bolest), lupus, multipla skleroza, fibromijalgija, primarni poremećaji spavanja, teški depresivni poremećaji. Takođe, neželjeni učinci nekih lekova mogu da liče na SHU.

Prepoznajte simptome burnout sindroma - bolesti modernog doba

Nivoi aktivnosti

Pacijenti se žale na veliko smanjenje nivoa telesne aktivnosti, sa posledičnom onesposobljenošću poput drugih medicinskih stanja praćenih umorom, kao što su: multipla skleroza, kasni stupanj AIDS-a, lupus eritematozus, reumatoidni artritis, srčana bolest, završni stupanj prestanka rada bubrega, hronična opstruktivna bolest pluća, te učinci hemoterapije. Težina simptoma i onesposobljenosti jednaka je u oba pola; kod svih obolelih javlja se jaki, onesposobljavajući hronični bol.

Međutim, funkcionalni kapacitet obolelih od SHU veoma se razlikuje od osobe do osobe. Dok neki bolesnici vode relativno normalne živote, ostali su potpuno vezani za krevet i nesposobni da brinu za sebe. Više od polovine obolelih nesposobno je za rad, a gotovo dve trećine zbog svoje bolesti ima smanjenu radnu sposobnost. Više od polovine obolelih je na bolovanju, a manje od petine radi puno radno vreme.

Mehanizam  

Mehanizmi i patogeneza SHU su nepoznati. Sprovođena su istraživanja i ispitivane hipoteze o biomedicinskim i epidemiološkim karakteristikama bolesti. To je obuhvatalo oksidativni stres, genetsku predispoziciju, infekciju virusima i patogenim bakterijama, abnormalnost hipotalamo-hipofizno-adrenalne osovine (iako nije jasno je li ona SHU uzrok ili posledica), autoimunitet, imunološku disfunkciju, kao i mentalne i psihosocijalne činioce koji bi mogli uzrokovati ili doprinositi ovoj bolesti. Neki oboleli od SHU žestoko odbacuju bilo kakav uticaj psiholoških činilaca i čvrsto vjeruju da njihovo stanje ima isključivo fizički uzrok.

Ovo su najčešći simptomi mentalne i emocionalne iscrpljenosti

Psihološki činioci

Moguća uloga psiholoških činilaca u SHU je i nejasna. U preglednom članku Prinsa i saradnika tvrdi se da se SHU održava do u beskraj upravo time što se pacijenti fiksiraju na fizički uzrok svoje bolesti ili simptoma. U istom se članku citira istraživanje koje ukazuje da nedostatak podrške ili podupiranja bolesničkog ponašanja od strane bolesnikove socijalne mreže može kod nekih grupa obolelih od SHU biti udruženo sa usporenim oporavkom.

Iako su neurotičnost, introvertnost i ekstrovertnost ranije bili navođeni kao rizični činioci za razvoj SHU, sistematsko istraživanje karakternih činilaca urodilo je zaključkom da, iako se čini da karakter često igra ulogu u SHU, teško je izvući opšte zaključke ili potvrdu da veza između karakternih crta i SHU zaista postoji. Uopšte, nije dokazan niti jedan klinički koristan rizični činilac.

Mnogi pacijenti se čak ni uz lečenje nikad ne oporave sasvim od SHU. Osim toga, nema univerzalno delotvornog načina lečenja. Kao metode lečenja preporučuju se dijete odnosno nutricionistika, fizioterapija, dijetarni suplementi, antidepresivi, analgetici, hodanje, kao i komplementarna i alternativna medicina, no jedine metode sa naučno dokazanom delotvornošću jesu kognitivna bihejvioralna terapija i terapija doziranim vežbanjem.

Kako da pobedite zimski umor

Slične bolesti i bolesti iz istog spektra

Neke bolesti se značajno preklapaju sa SHU. Poremećaji štitne žlezde, anemija i dijabetes su samo neke od bolesti koje valja isključiti kod pacijenta kod kojega se sumnja na SHU.

Osobe s fibromijalgijom pate od mišićnih boli i poremećaja spavanja. Umor i mišićna bol često se javljaju kao u početnim fazama raznih nasljednih bolesti mišića, a takođe i u nekim autoimunim, endokrinološkim i metaboličkim sindromima; kako kod njih nema očitih biohemijskih/metaboličkih poremećaja niti neuroloških simptoma, smetnje se kod takvih bolesnika često pripisuju SHU ili fibromialgiji. Višestruka hemijska preosetljivost, i post-polio sindrom imaju simptome slične onima u SHU, a za ovaj drugi se smatra da ima zajedničku patofiziološku osnovu sa SHU.

Iako postlajm sindrom i SHU imaju mnoge iste karakteristike/simptome, jedna je studija pokazala da pacijenti s postlajme sindromom imaju više kognitivnih smetnji, a pacijenti sa SHU imaju više simptoma nalik gripu.

5 problema menopauze o kojima se retko govori

Socijalni aspekti

Mnogi oboleli od SHU žale se da dijagnoza ove bolesti sa sobom povlači značajnu socijalnu stigmu, te da se često smatraju simulantima, hipohondrijacima, fobičarima, i da "traže pažnju".

Budući da ne postoji niti jedna medicinska pretraga kojom se može dijagnozirati SHU, smatra se da je lako simulirati simptome nalik SHU radi pribavljanja finansijske, socijalne ili emocionalne dobiti.

Oboleli od SHU argumentuju da su korist od naknada za bolovanje odnosno invalidnina mnogo skromnije nego što se misli, i da bi oboleli od SHU mnogo radije bili zdravi i nezavisni.  Jedna je studija pokazala da oboleli od SHU trpe težak psihosocijalni teret.

Različite zajednice su u razna vremena nazivale ovu bolest veoma različito.

Mnogi veruju da bi naziv koji zvuči više medicinski, poput naziva "sindrom imunološke disfunkcije s hroničnim umorom", ili pak "mijalgički encefaltis", u javnosti poboljšao percepciju ove bolesti,[102] jer smatraju da naziv SHU trivijalizira ovu bolest i onemogućava da je se shvati kao ozbiljan zdravstveni problem.